Nieuwe expo in gesloten museum. Dan maar bellen voor een voorproefje: ‘Wilt u een wonder meemaken?’

Zelf gelooft Marije de Nood in wonderen. “Iedereen stelt mij deze vraag. Het antwoord is ja, ik heb er zelf ook een meegemaakt. Ik was dertien en een vriendinnetje van mij had een ongeluk gehad en lag in coma. Na drie dagen dachten ze dat ze gestabiliseerd was. ’s Avonds ging ik slapen en toen zag ik haar in een groot wit licht, waar ze naar toe liep. De volgende dag vertelde mijn moeder dat ze was overleden.”

De Nood is een van de curators van de tentoonstelling ‘Allemaal Wonderen’ in ­Museum Catharijneconvent in Utrecht, die eind vorige maand is geopend. “Van jong tot oud, man of vrouw, iedereen kan een wonder meemaken. Wonderen discrimineren niet”, zegt De Nood bij een kop koffie in het museumcafé. 

Over de betekenis en het bestaan van wonderen zijn de meningen verdeeld, zegt De Nood, en dat is niet erg. “Als museum willen wij ook geen uitspraak doen over de definitie van een wonder, juist omdat het zo individueel is.” Dat wijst onderzoek, dat onlangs door bureau Motivaction werd gepubliceerd, ook uit: voor de een kan de geboorte van een kind een wonder zijn, terwijl de ander alleen in goddelijke wonderen gelooft. Toch zijn er ook overeenkomsten: wonderen gaan vaak over de belangrijkste momenten in iemands leven, zoals geboorte en dood. En: ze lopen altijd goed af. De meeste kunstwerken in ‘Allemaal wonderen’ gaan over de dood: de tentoonstelling begint daarom bij het einde van het leven, en eindigt met kunstwerken over het wonder van de geboorte. 

Misschien wel het meest bekende wonder gaat over de bijbelse Lazarus, die door Jezus wordt opgewekt uit de dood. In de expositie is een ets van Rembrandt over Lazarus te zien, maar ook een levensgroot schilderij van de 17de-eeuwse schilder Carel Fabritius. Fabritius beeldt Lazarus af in het licht, terwijl Jezus boven hem uittorent. Naast die klassieke versies is ook een moderne versie van het verhaal te zien. De Britse zanger David Bowie publiceerde vlak voor zijn dood in 2016 het nummer ‘Lazarus’: in de bijbehorende videoclip speelt Bowie zelf als Lazarus.

Bijbelse wonderen

Verreweg de meeste kunstwerken in de tentoonstelling gaan over bijbelse wonderen. Maar wonderen komen niet alleen in de Bijbel voor. Iedere religie en cultuur heeft zijn eigen wonderverhalen. Bijvoorbeeld India , waar in 1996 een aantal hindoes een lepeltje met melk voor een beeldje van de hindoegod Ganesha hielden. Enkele seconden later bleek de melk verdwenen. Door heel het land deden hindoes melding van Ganeshabeeldjes die melk dronken, een van die wonderbeeldjes is in Utrecht te zien. Of het schilderij over de Chinese zeegodin Mazu, die in de achttiende eeuw een schip uit de storm redde. Het Chinese schip was onderweg naar Korea toen het in een orkaan terecht kwam. Mazu verscheen in de masten en leidde het schip naar veilige wateren. 

Een tentoonstelling over wonderen maken is niet makkelijk, vertelt De Nood. Want iedereen heeft een andere perceptie van wat een wonder is. “Tijdens de samenstelling hebben we heel wat gediscussieerd. Juist omdat wonderen niet te bewijzen zijn, brengt dat ook veel scepsis met zich mee.” Als voorbeeld noemt zij de ‘wurgdoek’ van de heilige Cunera van Rhenen. Deze 4de-eeuwse heilige werd volgens de legende met een doek vermoord: na haar dood zou een twaalfjarige jongen zijn genezen door de doek aan te raken. “Natuurlijk kunnen wij niet achterhalen of bewijzen dat dit werkelijk gebeurd is. Maar het is wel een verhaal dat voor veel mensen belangrijk is.”

Twijfels over wonderen

Een aantal kunstwerken haalde de tentoonstelling niet, bijvoorbeeld het schilderij ‘De Heilige Maagd van Welberg’ (1937) door Wijnand Geraedts. “Dat werk wilden we maar al te graag laten zien, maar dat bleek onmogelijk.” Op het schilderij is Janske Gorissen afgebeeld, een jonge vrouw uit het Brabantse Welberg die in de jaren dertig visioenen van Maria en de aartsengel Gabriel kreeg. Aanvankelijk geloofden velen haar verhaal, haar slaapkamer veranderde in een bedevaartsoord. Maar een aantal jaren later kwamen er twijfels over het verhaal. In 1951 concludeerde een commissie van het Vaticaan dat de visioenen van Gorissen volgens de richtlijnen van de rooms-katholieke kerk geen echt wonder waren. De hele zaak kwam in de doofpot terecht. “De bisschop van Breda heeft helaas het schilderij en alle archiefstukken van deze zaak achter slot en grendel gezet”, vertelt De Nood. “Niemand mag het schilderij zien.”

Een ander controversieel wonder was de Mariaverschijning in de Belgische plaats Beauraing, begin jaren dertig. Vijf jonge kinderen beweerden dat ze Maria hadden gezien. Niemand geloofde hen, ze werden zelfs gestraft door hun ouders. Toch bleef het vijftal volhouden dat ze Maria echt hadden gezien. Regelmatig raakten de kinderen in extase wanneer ze tot Maria baden. Om te testen of de kinderen niet logen, legden artsen een brandende lucifer op de hand van Gilberte Degeimbre, het jongste meisje van de groep. Na afloop stonden de dokters voor een raadsel: Gilberte had geen brandwonden. Ze overleed in 2015, op 92-jarige leeftijd. De kleding die ze als kind droeg is in ‘Allemaal wonderen’ te zien.

De tentoonstelling eindigt bij de geboorte. Het kunstwerk ‘Zoals het werd geopenbaard’ van Jeroen Eisinga uit 1998 speelt met het verhaal van de geboorte van Christus: op een groot scherm is een vrouw te zien die haar baby de borst geeft. Halverwege zwelt de muziek aan en stijgt het tweetal langzaam de lucht in: de jonge moeder en haar zoon kijken indringend naar de camera.