Crisis en maar zó weinig bedrijven die in de problemen komen? Dat is verdacht

Het begint met dreigend geldtekort. De rekeningen stapelen zich op, de bankrekeningen raken leger. Dan een gat tussen wat er binnenkomt en wat eruitgaat. Hoe groter het wordt, hoe meer wantrouwen. De een na de ander dekt zich in. Schuldeisers die geen genoegen meer nemen met beloftes en hun vordering willen veiligstellen. Leveranciers die sneller betaald willen worden, of misschien alleen nog leveren tegen vooruitbetaling. De bank heeft je intussen overgeplaatst naar bijzonder beheer, de afdeling voor probleembedrijven. En als de baas het allemaal niet meer overziet, wordt misschien een ‘herstructureringsexpert’ ingeschakeld, om orde op zaken te stellen.

Dan op stel en sprong een reorganisatie, of een waardevol bedrijfsonderdeel in de verkoop om aan geld te komen. Of een noodkrediet – tegen torenhoge rente vanwege het hoge risico voor de financier. Het kan nog goedkomen: zat bedrijven die bij bijzonder beheer belanden komen er levend uit. Maar als alle noodgrepen niet werken, eindigt het in faillissement.

Opvallend genoeg hebben in deze crisis nog maar weinig bedrijven hiermee te maken gekregen. In heel 2020 gingen ‘maar’ 2.703 bedrijven failliet. Dat is 16 procent minder dan in 2019, volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek, en het laagste aantal in twintig jaar.

Lees ook ‘Uw bedrijf is failliet verklaard, ik ben uw curator.’ Zo gaat het als je zaak failliet gaat

Maar óók in het ‘voorportaal’, waarin bedrijven redden wat er te redden valt, is het nog rustig, blijkt uit een rondgang van NRC. De afdelingen bijzonder beheer van de banken zien nog geen extra instroom, herstructureringsexperts hebben het niet veel drukker dan een jaar geleden. Al zijn er ook eerste tekenen dat het een beetje begint te kraken. En uiteindelijk, is de overtuiging, komen de faillissementen alsnog.

Hoe staat het er nu voor, en waar gaat het heen? Drie fases in deze crisis.

Fase 1: bedrieglijke rust

Al sinds de eerste lockdown wordt-ie verwacht: een groeiende stroom bedrijven in nood. Eerst werd rekening gehouden met de zomer, of het najaar. Toen het nieuwe jaar. Maar de eerste maand van 2021 zit er bijna op en de stroom is nog niet op gang gekomen. Het is zelfs stiller dan normaal bij de afdelingen bijzonder beheer, aldus woordvoerders van ING, ABN Amro en Rabobank.

Ook adviseurs die probleembedrijven helpen herstructureren, hebben het niet extra druk. Zij komen doorgaans binnen als de problemen niet meer te ontkennen zijn. Soms huurt de top van een bedrijf zo’n adviseur zelf in, soms is het de bank, aandeelhouder of raad van commissarissen die dat eist. Deze adviseurs beoordelen de ernst en stellen maatregelen voor. Financieel, operationeel, en vaak pijnlijk. Maatregelen die de bedrijfstop wellicht zo lang mogelijk heeft uitgesteld.

„We waren voorbereid op een vloedgolf, maar hebben minder nieuwe klanten dan vóór corona”, zegt Peter Wolterman, partner bij accountant en adviseur PwC. „Het is rustiger dan je zou verwachten”, zegt ook Stefaan Vansteenkiste, herstructureringsexpert bij Alvarez & Marsal. Ook bij EY is het „niet drukker dan een jaar geleden”, zegt partner Dolf Bruins Slot. „Een beetje vergelijkbaar. In de zomer zelfs wat rustiger.”

Hoe is dit mogelijk? Iedereen wijst direct naar hetzelfde: overheidssteun. De miljarden aan loonsteun via de NOW-regeling, de TVL-steun voor de vaste lasten, en belastinguitstel hebben ervoor gezorgd dat de meeste bedrijven de crisis tot nu toe overleven. Ook de meest recente nieuwe steunmaatregelen, waaronder vergoedingen voor voorraden, helpen bedrijven overeind te blijven.

Door de ruime steun ontstaan bijzondere taferelen. „Ondernemingen hebben heel veel geld”, zegt Jantine Hak, managing partner van advieskantoor Kruger, gespecialiseerd in herstructureringen. „We hebben klanten die nog nooit zo veel op hun bankrekening hebben gehad, terwijl ze ook nog nooit zo veel verlies hebben geleden.”

Ook andere partijen helpen mee. De banken die hun klanten ‘aflosvakantie’ geven. Verhuurders die huuruitstel geven, of korting. Pensioenfondsen die soepel zijn met de betaling van pensioenpremies. Leveranciers die langer willen wachten op betaling.

Uit een peiling van kredietverzekeraar Atradius, eind vorig jaar, bleek het aantal achterstallige betalingen in Nederland gestegen met 75 procent, tot meer dan de helft van de uitstaande facturen. Bijna de helft van de ondervraagde leveranciers bleek bereid klanten een langere betaaltermijn te geven.

Al met al zien de herstructureringsadviseurs meer coulance dan ze gewend zijn. „Ik noem het rationele coulance”, zegt Dolf Bruins Slot van EY. Er is nog veel onduidelijk over hoe deze crisis zich ontwikkelt: wanneer gaan we uit lockdown? Wanneer zijn we allemaal gevaccineerd? En wanneer komt het herstel? „Met zo veel onzekerheden wordt momenteel in de meeste gevallen tijd gekocht. Dat is nodig om meer duidelijkheid te krijgen over de impact van de gezondheidscrisis op het bestaansrecht van bedrijven op de middellange en lange termijn.”

Thuiswerken speelt mogelijk ook een rol bij het voortkabbelen van veel bedrijven. „Om een herstructurering in gang te zetten, moet je pijnlijke gesprekken voeren”, zegt Jos Zandhuis van advieskantoor Boer & Croon. „Dat krijg je al videobellend moeilijker voor elkaar. Pijnlijke beslissingen worden uitgesteld.”

Fase 2: het begint te kraken

Wat betekent het dat zo veel bedrijven het tot nu toe redden? Kunnen ze werkelijk zo veel aan of zijn de problemen gewoon naar de toekomst geschoven?

Op sommige plekken worden al meer problemen zichtbaar. Bij Kruger zien ze drukte wél wat toenemen, zegt Jantine Hak. Waar grote kantoren als PwC en EY doorgaans de grote bedrijven bijstaan, zijn Krugers klanten gemiddeld iets kleiner: middelgrote bedrijven, met tientallen of honderden werknemers.

Die drukte is pas de laatste tijd een beetje op gang gekomen, zegt Hak. Ze herstructureert vooral bedrijven die direct geraakt worden door de coronamaatregelen: hotels, horecatoeleveranciers, uitzendbureaus in de evenementenhoek. Maar ook: producenten van grote industriële machines, die geen nieuwe orders krijgen.

Intussen wordt de coulance van financiers en andere betrokken partijen op de proef gesteld nu de crisis langer duurt, zonder einddatum voor de lockdown. Al die crediteuren moeten ook aan hun eigen gezondheid denken. Ze lijken geleidelijk wat kritischer te worden.

De aflosvakantie is voor de meeste bedrijven afgelopen. Banken bekijken nu per geval of nieuw uitstel van aflossing mogelijk is. Vooral in sectoren die hard geraakt worden door de lockdown, is het antwoord vaker nee.

„We proberen in te schatten wat de vooruitzichten zijn als de lockdown eindigt”, zegt de woordvoerder van de Rabobank. „We denken dat veel ondernemers door deze crisis heen zullen komen. Maar voor sommigen is het niet verstandig de schulden nog verder te laten oplopen. Het aflossen van de schuld moet reëel zijn.” Bij ING stromen vanuit de hard getroffen sectoren meer bedrijven door naar bijzonder beheer. Restaurants, hotels, winkels, kappers. Wel is het totale aantal bedrijven op de afdeling nog kleiner dan normaal.

Banken hebben al wel extra mensen aangenomen voor bijzonder beheer, om de verwachte extra drukte aan te kunnen. En uit een enquête van de Europese Centrale Bank bleek deze maand dat Nederlandse banken in de komende drie maanden meer vraag verwachten naar financiering van herstructurering, en minder naar investeringsleningen of werkkapitaal.

Fase 3: alsnog over de rand?

Aan voorspellingen over timing durven veel mensen zich niet meer te wagen. Maar dát bedrijven in de problemen gaan komen en het niet gaan redden, staat volgens velen vast.

Sowieso zullen er bedrijven zijn die al zwak wáren en dankzij de steun nog bestaan. „Dat er nu zo weinig faillissementen zijn, betekent dat ook bedrijven overeind worden gehouden die anders waren omgevallen. Dat kan niet anders”, zegt Eddie van Dinther, herstructureringsexpert bij Deloitte.

En er zullen bedrijven omvallen door de pandemie, misschien al tijdens deze lockdown. Als die maar voortduurt, kunnen bedrijven ondanks alle steun toch klem komen te zitten. De financiële reserves zijn niet oneindig. Rabobank waarschuwt voor een sneeuwbaleffect. „Als één bedrijf problemen krijgt, raakt dat andere bedrijven in de keten”, zegt de woordvoerder. Een crediteur van het ene bedrijf kan een debiteur zijn van een ander bedrijf, en zo verder.

Maar pas ná corona wordt de schade waarschijnlijk echt duidelijk. „Als het normale leven weer gaat draaien, wordt het spannend”, zegt Van Dinther van Deloitte. Ook Marc van Dijk van ICC, dat bedrijven adviseert over kredieten, verwacht dat dit het moment is waarop het systeem „gaat warmlopen”. „Als bedrijven weer spullen moeten gaan kopen, is daar dan voldoende geld voor?”

Want ga maar na. Zonder corona stopt de steun en zijn bedrijven weer op zichzelf aangewezen. „Bedrijven hebben meer schulden opgebouwd, maar de business gaat niet verdubbelen. Dat gaat tot problemen leiden”, zegt Stefaan Vansteenkiste van Alvarez & Marsal. „We moeten het totaalbedrag aan schulden niet onderschatten”, zegt Jos Zandhuis van Boer & Croon. Hoeveel extra schuld bedrijven sinds de corona-uitbraak zijn aangegaan, is niet bekend.

Een cruciaal moment wordt het moment dat de Belastingdienst weer betaald wil worden. Vooralsnog hebben bedrijven tot 1 juli dit jaar uitstel gekregen. Daarna moeten ze weer ‘gewoon’ gaan betalen. Vanaf 1 oktober moeten ze ook hun opgelopen belastingschuld gaan afbetalen. Daar hebben ze drie jaar de tijd voor. Peter Wolterman van PwC ziet dat sommige bedrijven daar al over proberen na te denken. „Zij werken plannen uit en praten erover met belanghebbenden. Maar er zijn ook bedrijven die hier nog helemaal niet mee bezig zijn – dan is de kans groter dat het misgaat.”

De Belastingdienst denkt na over eventuele kwijtschelding, voor bedrijven die voor de coronacrisis in de kern gezond waren. „Voor die bedrijven wil de Belastingdienst samen met andere schuldeisers en schuldhulpverleners kijken of wij soepel kunnen omgaan met verzoeken om schuldsanering”, schrijft de fiscus op de website. Hierover wordt na maart meer bekend.

Zelf hebben ondernemers nog maar weinig marge, laat MKB-Nederland weten. Veel ondernemers hebben hun eigen geld in hun zaak gestoken. „We maken ons daarom zorgen over wat er gebeurt als het allemaal weer een beetje normaal wordt”, mailt een woordvoerder. „Ondernemers hebben immers wel geld nodig om straks weer te kunnen investeren, te groeien, om weer te kunnen inkopen. Zonder eigen vermogen is het ook nog veel moeilijker om vreemd vermogen aan te trekken, bij bijvoorbeeld de bank. Terwijl we echt investerend de crisis uit moeten.”

De belangenclub is, samen met werkgeversvereniging VNO-NCW, in gesprek met kabinet en banken over hoe om te gaan met schulden. „Niemand heeft er baat bij als ondernemers in groten getale omvallen.”